Ένα οδοιπορικό στην αρχαιότητα

Saronic Magazine | Dec 29, 2011

Τα αρχαία ευρήματα χρονολογούνται από τους Προϊστορικούς έως τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους, και έτσι η Ύδρα κηρύσσεται ολόκληρη «αρχαιολογικός χώρος». Της Σοφίας Μωρές

Η Ύδρα το 1996, με απόφαση του υπουργού Πολιτισμού Σταύρου Mπένου, που δημοσιεύθηκε στο ΦEK (αρ. 453, 14/6/96), κηρύσσεται ως «αρχαιολογικός χώρος» – το ήδη κηρυγμένο «ιστορικό διατηρητέο» νησί. Ο υπουργός αποδέχθηκε πρόταση της Β΄ Εφορίας Προϊστορικών και Kλασικών Αρχαιοτήτων (αργότερα μετονομάσθηκε σε ΚΣΤ΄ Εφορία Προϊστορικών και Kλασικών Αρχαιοτήτων). Το σκεπτικό της δεύτερης κήρυξης στηρίζεται στα κατάλοιπα που έχουν εντοπιστεί στο νησί και χρονολογούνται από τους Προϊστορικούς έως τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Έτσι, η Ύδρα κηρύσσεται ολόκληρη «αρχαιολογικός χώρος», λόγω της «πυκνότητας των προϊστορικών θέσεων και της συνεχούς κατοίκησης από τους Μυκηναϊκούς έως τους Eλληνιστικούς χρόνους».

Αναλυτικά, αναφέρονται οι περιοχές: Kόλπος Πηγαδάκι ή Mπαλί, όπου πρωτοελλαδικός οικισμός στον όρμο Αγίου Γεωργίου, πρωτοελλαδικός οικισμός στον κόλπο Αγίου Νικολάου και μυκηναϊκή, παλαιοχριστιανική εγκατάσταση στον κόλπο Nησίζας, πρωτοελλαδικός οικισμός, κόλπος Λιμιώνιζας, πρωτοελλαδική κατοίκηση, βραχονησίδα του Κόλπου, Οροπέδιο Επισκοπής πρωτοελλαδικός οικισμός, μυκηναϊκή ταφική χρήση και παλαιοχριστιανική κατοίκηση, περιοχή Παλαμηδά μυκηναϊκοί τάφοι.

Ο Άγιος Γεώργιος (στο Μπίστη)

Κοντά στο ακρωτήριο Μπίστι, στη δυτική ακτή του νησιού, είναι η πανέμορφη παραλία του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πευκόφυτους λόφους. Έχει δύο μικρούς όμορφους κόλπους, στον δυτικό είναι το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και στον άλλο διακρίνουμε ένα σύγχρονο ασβεστοκάμινο – κατάλοιπο περασμένης εποχής. Στο ενδιάμεσο των δύο κόλπων παρεμβάλλεται ένα βραχώδες μέρος της ξηράς, που επάνω του διακρίνονται παράλληλες τοιχοποιίες από μεγάλους ογκόλιθους, αλλά και διαμορφωμένα αναχώματα. Στον χώρο βρίσκεται κεραμική της Προϊστορικής (2800-2200 π.Χ.), αλλά και της Υστερορωμαϊκής-Παλαιοχριστιανικής Περιόδου. Εκεί βρισκόταν μια αρχαία-προϊστορική εγκατάσταση (εποχιακή ή μόνιμη), που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της περιοχής Μπίστη. Η αρχαιολογική θέση του Αγίου Γεωργίου (Μπίστη), υποδείχθηκε από τον κ. Άδωνι Κύρου.

Η αρχαία εγκατάσταση στον Άγιο Νικόλαο του Μπίστη

Φαίνεται πως είναι από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ύδρα και εντοπίζεται στην πλαγιά ενός λόφου υψηλά του κόλπου του Αγίου Νικολάου του Μπίστη, στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού. Στον χώρο αυτό υπάρχουν κατακρημνισμένοι και αναλημματικοί τοίχοι, με μεγάλα ασβεστολιθικά αγκωνάρια. Στο κεντρικό τμήμα βρίσκεται κλειστός αγωγός (δεξαμενή), αλλά και «παράθυρο» στον αναλημματικό τοίχο, που δείχνει την έξοδο του αγωγού, ο οποίος προφανώς περιείχε νερό για ύδρευση. Η όλη κατασκευή παραπέμπει σε ένα μεγάλο τεχνικό έργο (τεχνικό υδραυλικό έργο;), εκείνης της εποχής, δηλαδή στην περισυλλογή του νερού, αφού ο κόλπος του Αγίου Νικολάου ήταν ένα φυσικό λιμάνι-σταθμός, και στον ανεφοδιασμό με νερό των πλοίων που εξορμούσαν προς το Αιγαίο πέλαγος.

Ο αρχαιολόγος-καθηγητής Γ. Λώλος εντάσσει το έργο και τη θέση του Αγίου Νικολάου στους σταθμούς ανεφοδιασμού των μυκηναϊκών πλοίων στα θαλάσσια ταξίδια τους, εκείνης της εποχής.

Η όλη κατασκευή παραπέμπει σε ένα μεγάλο τεχνικό – υδραυλικό έργο εκείνης της εποχής

Αν η αρχαιολογική σκαπάνη αναδείξει τα παραπάνω, το τεχνικό υδραυλικό έργο του Αγίου Νικολάου θα είναι από τα αρχαιότερα της Ευρώπης. Με τις έως τώρα υπάρχουσες ενδείξεις η εγκατάσταση (εποχιακή ή μόνιμη) ανάγεται στα πρωτοελλαδικά (ΥΕ ΙΙΙ), συνεχίζεται στα μυκηναϊκά, υστερορωμαϊκά-παλαιοχριστιανικά κ.λπ.

Η θέση αυτή εντοπίστηκε και από τον ερευνητή-δημοσιογράφο-συγγραφέα Άδωνι Κύρου, επιβεβαιώθηκε από τον αρχαιολόγο-καθηγητή Γιάννο Λώλο και ερευνήθηκε από την αρχαιολόγο της ΚΣΤ’ ΕΠΚΑ Μαρία Πετριτάκη (που είχα την τιμή να τη συνοδεύω στο έργο της). Τα συμπεράσματα της τελευταίας από την επιφανειακή έρευνα αναφέρονται στο πόνημά της «Ύδρα, το οδοιπορικό μιας αρχαιολογικής προσέγγισης».

Τα λαξευμένα σκαλοπάτια στην Αγία Φωτεινή (Καλά Πηγάδια)

Στην περιοχή Καλά Πηγάδια, κοντά στο Ησυχαστήριο των Αγίων Φωτεινής και Ελισάβετ, βρίσκεται ένα σπήλαιο, το οποίο φέρει λαξευμένα σκαλοπάτια, που οδηγούν στην οροφή του. Το σπήλαιο έχει υποστεί κατά τη διάρκεια των χρόνων διάφορες παρεμβάσεις, και η είσοδός του είναι κλειστή. Εικάζεται πως είχε χρήση κατά την κλασική αρχαιότητα –πιθανότατα λατρευτική–, και εκείνη την εποχή έγινε και η κατασκευή των σκαλοπατιών που οδηγούν στην οροφή του. Τα λαξευμένα σκαλοπάτια είναι απομεινάρι κατοίκησης της Ύδρας κατά την κλασική αρχαιότητα, δηλαδή από την έναρξη του 5ου αιώνα π.Χ. έως το 323 π.Χ. 

Τα (βυζαντινά) νομίσματα του Αγίου Ανδρέα

Ο Αντώνης Λιγνός (δήμαρχος Ύδρας-ιστορικός-συγγραφέας και γιατρός) αναφέρει ότι στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα –περιοχή που βρίσκεται στο εσωτερικό μέρος του Βλυχού και ανάμεσα στο βουνό Γκούρι του Παλαμηδά και στο βουνό Κοιμωμένη του Βλυχού–, όπου βρίσκεται και το ομώνυμο εκκλησάκι, βρέθηκαν κάποτε πολλά χάλκινα βυζαντινά νομίσματα: «Εις την θέσιν μάλιστα Άγιος Ανδρέας, ημίωρον προς δυσμάς της πόλεως, ευρέθηκαν χάλκινα βυζαντινά νομίσματα κατά σωρούς…». («Ιστορία της νήσου Ύδρας» τόμος Α΄, σελίδα 4.)

Ο Γεώργιος Ν. Σαχίνης στο βιβλίο του «Υδραϊκή Ψυχή, Ύδρα και Ιστορία της», βιβλίο Β΄), γράφει: «Πώς όμως εβρέθηκαν εκεί τα νομίσματα πρέπει να θεωρείτε άξιον απορίας. Ίσως να εκρύβησαν σαυτήν την παράμερη τοποθεσία για λόγους ασφαλείας από τους κατόχους τους Υδραίους, που είχαν εμπορικήν επικοινωνία κατά τους Βυζαντινούς χρόνους με τον εκτός Ύδρας κόσμο ή κάνοντες πειρατείες. Ή ευρέθηκαν κατά πολύ αργότερα σε άλλο μέρος και μεταφέρθηκαν εκεί, που δεν το θεωρώ πιθανό».

Αρχαία ευρήματα στον δρόμο Παλαμηδά-Αγίας Μαρίνας, 1975

Το 1975, κατά τη διάρκεια εργασιών διαπλάτυνσης του δρόμου Παλαμηδά-Αγίας Μαρίνας, βρέθηκε τυχαία αρχαίος τάφος. Για το γεγονός αυτό αναφέρεται σε συνέντευξή της η Ηλέκτρα Παντελάκη: «Είδαμε με φρίκη ότι ο εκσκαφέας είχε φέρει στην επιφάνεια έναν αρχαίο τάφο, γεμάτο κόκαλα, αγγεία και νομίσματα Μυκηναϊκής Εποχής. Οι ξένοι αρχαιολόγοι ισχυρίζονται ότι η Ύδρα είναι κατάσπαρτη, και στη στεριά και στη θάλασσα, από αρχαία, και ζητάνε να φτιάξουν μια αρχαιολογική σχολή και να κάνουν ανασκαφές» (περιοδικό «Γυναίκα», 2 Απριλίου 1975).

Η ακριβής θέση μού υποδείχθηκε πολύ αργότερα (τη δεκαετία του ’90), αλλά πλέον στον προαναφερόμενο χώρο δεν έχει μείνει κάποιο ίχνος που να θυμίζει την παραπάνω μαρτυρία της Ηλέκτρας Παντελάκη.

Ευχαριστώ τον κ. Σπήλιο Σπηλιώτη για την πολύτιμη προσφορά του παραπάνω υλικού – προϊόν πολύχρονης προσωπικής του έρευνας, καθώς και συνεργασίας του στο πλαίσιο της εργασίας του ως φύλακα της ΚΣΤ΄ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στην Ύδρα.