 |
| Ο ΜΥΛΟΣ ΤΗΣ "ΛΩΡΕΝ" |
Ο οικισμός της Ύδρας είναι γνωστός περισσότερο για τα αρχοντικά του και για την αμφιθεατρική του διάταξη πάνω στους λόφους που πλαισιώνουν το λιμάνι. Λιγότερο γνωστοί είναι οι ανεμόμυλοι, οι οποίοι δέσποζαν στο λιμάνι στα τέλη του 18ου αιώνα
Πράγματι, ανεμόμυλοι ή κατάλοιπα αυτών εντοπίζονται σε διάσπαρτες θέσεις και σε όλη την έκταση του οικισμού.
Συγκεκριμένα, εντοπίζονται δύο στα Καμίνια , τρεις στη συνοικία του Λόφου , επτά στο λόφο δυτικά του λιμανιού , δύο στο λόφο ανατολικά του λιμανιούκαι, τέλος, δύο στα νότια του οικισμού και σε απόσταση από αυτόν .
Ιστορικά στοιχεία:
Υποστηρίζεται ότι ο ανεμόμυλος λειτουργούσε στο Αιγαίο ήδη από το 12ο-13ο αιώνα, ενώ κατά το 16ο αιώνα είχε πλέον διαδοθεί. Η διάδοσή του όμως στον ελλαδικό χώρο παραμένει ακόμα θολή.
α) 15ος-αρχές 19ου αιώνα: Η ιστορία του οικισμού της Ύδρας ξεκίνησε στα 1460, όταν κύματα προσφύγων έφτασαν στο νησί. Τέτοια κύματα συνεχίστηκαν κατά το 16ο και 17ο αιώνα. Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, νότια του οικισμού και σε μεγάλο υψόμετρο. Στη συνέχεια συγκροτήθηκε ο οικιστικός πυρήνας της Κιάφας, σε χαμηλότερο υψόμετρο.
 |
| Η διακύμανση του πληθυσμού της Ύδρας. |
Από τα μέσα του 17ου και καθ’ όλο το 18ο αιώνα οι Υδραίοι ασχολήθηκαν με το θαλάσσιο εμπόριο, ευνοημένοι από τις διεθνείς συγκυρίες. Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα η Ύδρα έφτασε στο απόγειο της ακμής της. Ο οικισμός απολάμβανε πλούτη, ενώ το 1778 ο Σουλτάνος παραχώρησε το προνόμιο της αυτοδιοίκησης. Η τάξη των νοικοκυραίων διαμορφώθηκε και χρηματοδότησε την ανοικοδόμηση αρχοντικών. Ο πληθυσμός διαρκώς αυξανόταν και το 1794 ξεπερνούσε τις 11.000, με αποτέλεσμα ο οικισμός να επεκταθεί προς το λιμάνι
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο κάνει την εμφάνισή του ο ανεμόμυλος. Η λειτουργία του ευνοήθηκε από τους βόρειους άνεμους που πνέουν με την κατάλληλη ανεμοδύναμη και συχνότητα, σε συνδυασμό με την ανυδρία του νησιού, που εμπόδιζε τη λειτουργία υδρόμυλων.
Πλήθος ανεμόμυλων διακρίνεται στις πρωιμότερες γνωστές απεικονίσεις της Ύδρας, οι οποίες οφείλονται στον Th. Hope και στον A.-L. Castellan. Πρόκειται για απόψεις του οικισμού από τα Βόρεια ή τα Νότια. Μία από τις υδατογραφίες του Hope έχει χρονολογηθεί στα 1795 περίπου, ενώ μια δεύτερη στους χρόνους πριν το 1806. Η χαλκογραφία του Castellan φιλοτεχνήθηκε από τον ίδιο κατά το ταξίδι του προς την Κωνσταντινούπολη το 1797 και συμπεριλήφθηκε στο έργο του, που εκδόθηκε το 1808 .
Στις παραπάνω απεικονίσεις διακρίνονται ανεμόμυλοι σε λειτουργία, με τρούλες και φτερωτές, είτε μεμονωμένοι είτε διατεταγμένοι σε συγκρότημα.
 |
| Οι θέσεις των ανεμόμυλων οικισμό της Ύδρας. |
Η λειτουργία ανεμόμυλων στην Ύδρα στις αρχές του 19ου αιώνα βεβαιώνεται χάρη σε σύντομες αναφορές. Σε σημείωμα για τους μυλωνάδες της Ύδρας το 1811 αναφέρονται 17 ονόματα, που, κατά μία άποψη, αντιστοιχούν σε 15 μυλωνάδες και σε 2 ιδιοκτήτες. Επίσης στην καταγραφή εσόδων της κοινότητας για το διάστημα από την 1η Μαρτίου 1814 έως την 28η Φεβρουαρίου 1815 αναφέρονται έσοδα από τη φορολογία φούρνων, αλογόμυλων και ανεμόμυλων .
β) Αρχές 19ου-20ος αιώνας: Προχωρώντας στο 19ο αιώνα τα δεδομένα για την Ύδρα άλλαξαν. Η οικονομία της συρρικνώθηκε με τη δραστηριοποίηση ξένων δυνάμεων στο θαλάσσιο εμπόριο και με τη δαπάνη σημαντικών κεφαλαίων για την οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης. Το τελειωτικό πλήγμα δόθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα με την εμφάνιση στον ελλαδικό χώρο των πρώτων ατμόπλοιων. Υδραίοι, που δεν προσαρμόστηκαν στις αλλαγές της ναυσιπλοΐας, εγκατέλειψαν το νησί. Ακόμα και η οικονομική ανάκαμψη που παρουσιάστηκε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα με την άσκηση της σπογγαλιείας ήταν προσωρινή.
Ο οικισμός επεκτάθηκε προς τα Δυτικά, ενώ η Κιάφα εγκαταλείφθηκε. Στη δεκαετία του 1820, ο πληθυσμός υπολογίζεται σε 27.000-28.000 κατοίκους, έκτοτε όμως μειώθηκε. Το 1828 η Ύδρα αριθμούσε 16.500 κατοίκους και το 1886 αριθμούσε 7.342
Παράλληλα, κατά τη δεκαετία του 1860 άρχισαν να λειτουργούν οι ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι, οι οποίοι αποτέλεσαν το σημαντικότερο κλάδο της πρώτης βιομηχανικής ανάπτυξης στην Ελλάδα . Ένας ατμοκίνητος αλευρόμυλος λειτουργούσε στην Ύδρα το 1886, χωρίς απαραίτητα η χρονολογία αυτή να αντιπροσωπεύει την πρώτη εμφάνιση ατμόμυλου στο νησί. Την ίδια περίοδο λειτουργούσαν ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι επίσης στα Δίδυμα της Ερμιονίδας και στη Σαλαμίνα
Σύμφωνα με απεικονίσεις , αρχικά το 19ο αιώνα ορισμένοι πυργόμυλοι δε διέθεταν τρούλα ή φτερωτή, φαίνεται όμως ότι σώζονταν σε όλο τους το ύψος. Πιθανώς ο αριθμός των σε λειτουργία ανεμόμυλων είχε αρχίσει να μειώνεται. Αργότερα, στα τέλη του 19ου και κατά τον 20ο αιώνα, αρκετοί ανεμόμυλοι θα είχαν πλέον εγκαταλειφθεί, εφόσον σώζονταν σε ύψος χαμηλό και ακατάλληλο για χρήση.
Σε λειτουργία παρέμειναν περίπου ως τη δεκαετία του 1950 δύο μόνο ανεμόμυλοι.
Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι στα τέλη του 18ου αιώνα λειτουργούσαν ανεμόμυλοι στην Ύδρα και ότι είχαν ήδη διαμορφωθεί τουλάχιστον τρία μυλοτόπια. Φαίνεται ότι η λειτουργία των ανεμόμυλων συμβαδίζει με την οικονομική ιστορία και την οικοδομική επέκταση του οικισμού, καθώς και με τη διακύμανση του πληθυσμού. Δυστυχώς, όμως, τα διαθέσιμα στοιχεία χρονολόγησης είναι αρκετά όψιμα σε σύγκριση με την ιστορία της Ύδρας και του ελληνικού ανεμόμυλου, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά η έναρξη της λειτουργίας του στην Ύδρα.
Παρατηρείται ακόμη ότι οι ανεμόμυλοι βρίσκονταν σε λειτουργία παράλληλα με άλλα είδη μύλων: αρχικά -και παρότι οι ανεμόμυλοι είχαν ήδη διαδοθεί στον οικισμό- με τους αλογόμυλους και στη συνέχεια με τους ατμόμυλους.
Υπάρχουσα κατάσταση:
Οι περισσότεροι από τους ανεμόμυλους βρίσκονται σε κακή κατάσταση ή έχουν υποστεί αλλοιώσεις της αρχικής τους μορφήςι .
Λίγοι ανεμόμυλοι βρίσκονται σε χρήση, πάντοτε όμως ξένη προς την αρχική, λειτουργούν δηλαδή ως κατοικίες ή ως βοηθητικοί χώροι. Η χρήση των ανεμόμυλων, όπως και η κατάσταση διατήρησής τους, σχετίζεται με το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς. Αρκετοί ανήκουν στο Δήμο Ύδρας. Πρόσφατα μάλιστα εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού μελέτη αποκατάστασης τριών ανεμόμυλων, η οποία θα υλοποιηθεί με δαπάνη του Δήμου Ύδρας.
Θεσμικό πλαίσιο προστασίας:
Οι ανεμόμυλοι του νησιού ως κτίσματα χρονολογούμενα πριν το 1830, προστατεύονται από τον αρχαιολογικό νόμο 3028/2002, χωρίς να απαιτείται η κήρυξή τους. Παρόλ’ αυτά, το 2006 εκδόθηκε από την 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού διαπιστωτική πράξη χαρακτηρισμού των ανεμόμυλων του οικισμού της Ύδρας ως αρχαίων μνημείων, προκειμένου να πιστοποιηθεί και να κοινοποιηθεί η ιδιότητα του αρχαίου στις δημόσιες αρχές και τους πολίτες και να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των μύλων.
ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΙΝΗΣ ΧΙΩΤΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
